لَیلَةُ الدَّفن یا شب اول قبر نخستین شبی است که مرده را دفن کرده‌اند. بنابر روایات،در این شب که اولین شب ورود به عالم برزخ است، حوادث و مراحل مختلفی برای شخص متوفی رخ می دهد . از جمله حوادث مهم این شب ورود فرشتگان مختلف مانند نکیر و منکر،رومان… بر میّت ونیز سؤال و جواب و فشار قبر است. برخی اعمال مانند نماز لیلة الدفن می‌توانند به میّت در پشت سر گذاشتن این حوادث سخت کمک کنند. شب اول قبر برای مؤمنین آرامش‌بخش و برای کافران و بدکاران بسیار سخت و وحشتناک است.
مطابق آموزه‌های دینی و روایات، از زمان احتضار و لحظات آغازین مرگ، انسان نتیجه و پیامد اعمال خود را مشاهده می‌کند و از آن‌ها شادمان و یا در رنج و عذاب است. در ساعات و روزهای اول مرگ، روح در عین این که در برزخ است، خود را در کنار بدن مادی و به نوعی متحد با آن می‌یابد. بر اساس اُنس زیادی که در دنیا به بدن مادی داشته، توجه و ارتباط بیش‌تری با این بدن دارد و با حمل و حرکت و غسل دادن بدن، مثل این که با آن و به دنبال آن می‌باشد و با دفن بدن مادی، روح خود را در قبر می‌بیند.
به محض ورود میت به قبر، شب اول قبر او آغاز می‌شود و سخت‌ترین شبی است که میّت تجربه می‌کند و گریزی از آن نیست.
شب اول قبر تنها برای افرادی که دفن می‌شوند نیست بلکه کسانی که بدنشان دفن نمی‌شود یا در اثر سوختن یا انفجار از بین رفته نیز شب اول قبر و سؤال قبر و فشار قبر را تجربه خواهند کرد.
نماز لَیلَةُ الدّفن یا نماز شب اول قبر، ازجمله نمازهای مستحبی که در شب اول قبر برای میّت خوانده و به او هدیه می‌شود. این نماز، نماز هدیه و نماز وحشت نیز نامیده می‌شود.
به این سبب نماز وحشت نامیده شده که فردی که از دنیا رفته هنوز با عالم قبر انس ندارد ومتوفا احساس ترس و وحشت دارد و این نماز با فضل الهی وحشت را از او دور می‌کند. پس در واقع نماز رفع وحشت است نه نماز وحشت!
